OKO.press ostrzega: Gowin powoła „komisję do spraw wolności” ograniczającą autonomię uniwersytetów
Resort nauki pokazał założenia nowelizacji ustawy o szkolnictwie wyższym. Jeśli wejdą w życie, ograniczą np. prawo uczelni do decydowania o publicznych spotkaniach ma ich terenie. Ale nie tylko: komisja wymyślona przez Jarosława Gowina przyjmie każdą skargę na „naruszenia wolności”, a jej „rekomendacje” będą wiążące
W czwartek 30 stycznia 2020 wicepremier i minister nauki Jarosław Gowin przedstawił założenia nowelizacji ustawy regulującej działanie wyższych uczelni (resort nazywa ją „Konstytucją dla Nauki”). Treści projektu jeszcze nie znamy, założenia można przeczytać na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (tutaj).
Przypomnijmy najpierw tło całej historii. Bezpośrednim powodem nowelizacji jest spraw dyscyplinarna prof. Ewy Budzyńskiej. W grudniu 2018 roku w czasie zajęć z socjologii rodziny na Uniwersytecie Śląskim prof. Budzyńska m.in. głosiła niezgodne z wiedzą naukową oraz tematyką zajęć opinie na temat antykoncepcji.
Studenci zarzucali jej także m.in. homofobiczne wypowiedzi. Część zarzutów potwierdził rzecznik dyscyplinarny, a prof. Budzyńska odeszła z uczelni nie czekając na zakończenie sprawy dyscyplinarnej. (Szczegółowo opisywaliśmy to tutaj.)
Za prof. Budzyńską ujęli się m.in.: lokalny biskup, wicepremier Gowin – który w dodatku ostro zaatakował rzecznika dyscyplinarnego Uniwersytetu Śląskiego – oraz inni politycy rządzącej prawicy. Zebrano także 33 tys. podpisów pod petycją w obronie prof. Budzyńskiej. Termin jej rozprawy dyscyplinarnej – która trwa, chociaż socjolożka odeszła z pracy – został wyznaczony na 31 stycznia.
Ważniejszym powodem od losów prof. Budzyńskiej jest jednak lęk rządzącej prawicy przed rzekomą dominacją lewicy na uniwersytetach. „Świat wartości społeczeństwa w większości kształtują media liberalno-lewicowe oraz lewicowe uniwersytety” – żalił się europoseł PiS Patryk Jaki w październiku 2019 roku, wkrótce po wygranych przez jego partię wyborach (ale wygranych, jego zdaniem, z niewystarczającą przewagą).
Bezpieczna przestrzeń dla katolików
W styczniu 2019 roku wicepremier Gowin zapowiedział nowelizację prawa o szkolnictwie wyższym i nauce – uchwalonego zaledwie parę miesięcy wcześniej – tak, aby zagwarantować „wolność głoszenia poglądów” na uczelniach. Gotowy projekt pokazało w tym samym momencie Ordo Iuris. Ministerstwo nauki oświadczyło jednak, że przygotuje własny.
Jak się okazało 30 stycznia, pokrywa się on dość dokładnie z tym, co przygotowało Ordo Iuris. Gowin jasno powiedział, że chodzi mu o zagwarantowanie przestrzeni dla konserwatywnych i katolickich poglądów na uczelniach. Zacytujmy (za PAP):
„W ostatnich miesiącach nasila się zjawisko, którego nie waham się nazwać ideologiczną cenzurą na uczelniach (…) Obojętne jest mi, kogo te próby ograniczania wolności dotyczą – czy tych, którzy się interesują filozofią marksistowską i być może są jej zwolennikami, czy tych, którzy jak prof. Budzyńska kierują się przekonaniami, które wypływają z nauczania moralnego Kościoła (…)
Uczelnie muszą być agorą, przestrzenią, w której swobodnie ścierają się różne poglądy i różne zapatrywania, metodologie – przy założeniu naukowego charakteru głoszonych stanowisk, zajmowanych podczas wykładów czy będących treścią badań naukowych” – mówił Gowin.
OKO.press musi zauważyć, że wicepremier Gowin — poza przypadkiem prof. Budzyńskiej — nie podał żadnych przykładów tej, jak się wyraził, „agresji ideologicznej”.
Przypadek prof. Budzyńskiej pozostaje zaś wysoce wątpliwy. Jej studenci mówili OKO.press, że socjolożka nie dyskutowała z nimi o badaniach (a zatem, cytując Gowina, jej wypowiedzi nie miały „naukowego charakteru”). Był to wykład konserwatywnych poglądów na etykę seksualną wygłoszony podczas zajęć na inny temat — w dodatku zawierający błędy rzeczowe (prof. Budzyńska myliła zasady działania środków antykoncepcyjnych, nazywając je błędnie „wczesnoporonnymi”).
„Komisja wolności” jak z Orwella
Jakie nowe zapisy do prawa o szkolnictwie wyższym i nauce chce wprowadzić Gowin, żeby bronić uczelni przed „agresją ideologiczną?”. Przytoczmy je za stroną ministerstwa:
- Dodano słowo „wolność wyrażania poglądów” do „podstawy systemu szkolnictwa wyższego i nauki”, obok wolności nauczania, badań i twórczości artystycznej;
- dodano przepis, zgodnie z którym „nikt nie może ponosić negatywnych konsekwencji zgodnego z prawem” korzystania z wolności;
- rektorzy mają mieć ustawowy obowiązek „zapewnienia ochrony wolności”;
- powstanie „Komisji do spraw wolności w systemie szkolnictwa wyższego i nauki”. Minister powoła w skład Komisji 4 osoby (na 9). Pozostałych powołuje Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej i Krajowa Reprezentacja Doktorantów. „Członkiem Komisji do spraw wolności może być wyłącznie osoba bezstronna, która ma nieposzlakowaną opinię i przestrzega zasad etyki naukowej” – czytamy.
- do Komisji każdy wykładowca czy student, który uważa, że jego „wolności zostały zagrożone lub naruszone”, może zwrócić się do Komisji z wnioskiem o przedstawienie rekomendacji w jego sprawie;
- rekomendacja będzie wiążąca dla władz uczelni – w terminie 30 dni ma przekazać komisji „informację o sposobie jej realizacji”.
W opublikowanych założeniach nie ma słowa wzmianki o procedurze odwoławczej.
W praktyce więc, jeśli rektor np. zakaże publicznego spotkania z politykiem skrajnej prawicy albo amerykańską działaczką antyaborcyjną, komisja może nakazać mu — przepraszamy, „rekomendować” — jego zorganizowanie.
Dodajmy, że dziś ta władza leży w gestii rektora, który jest wybierany przez całą społeczność akademicką. Ministerialna komisja „do spraw wolności” w praktyce więc ogranicza uczelnianą autonomię. Robi to też w sposób drastyczny. Nowelizacja nie precyzuje bowiem, o naruszenie jakich „wolności” można się poskarżyć.
Nowelizacja dubluje też normy konstytucyjne — konstytucja RP zawiera gwarancje wolności badań naukowych (art. 73) i wolności słowa (art. 54).
Z projektu wynika, że ministerstwo zamierza procedować nowelizację bardzo szybko — pierwsza kadencja „komisji ds wolności” ma rozpocząć się 1 października 2020 roku.
W praktyce oznacza to, że należy ją uchwalić przed wakacjami — co najmniej kilka tygodni przed, jeżeli wszystkie instytucje mają zdążyć z wyborem członków do „komisji ds. wolności”.
I ty zostaniesz Kleofasem 